De beroemdste strip van de afgelopen kwart eeuw is zonder twijfel ‘Maus – A survivor’s tale’ van Art Spiegelman. Hij won er talloze prijzen mee, bewees dat je de jodenvervolging ook in een beeldverhaal kunt verwerken en werd moe van telkens weer dezelfde vragen: ‘Waarom de Holocaust? Waarom muizen? Waarom een strip?’ De definitieve antwoorden hoopt hij nu te hebben gegeven in het boek ‘Metamaus’, aan de hand van interviews met universitair docente Hillary Chute en heel veel verhelderende illustraties.
Spiegelman (1948) gaf in zijn klassiek geworden strip de gesprekken weer die hij voerde met zijn vader Vladek, die tijdens de oorlogsjaren in Auschwitz was geïnterneerd. Na jaren van voorstudies en schetsfases kwam Spiegelman tot een minimalistische tekenstijl en een opmerkelijke rolverdeling: hij doste de nazi’s uit als katten, maakte van de joden muizen en gaf de Polen een varkenssnuit. Daarmee plaatste hij zijn strip in een lange traditie van dierenfabels waarin moralisme en humor hand in hand gaan, maar benadrukte zo ook een wezenlijk aspect van genocide als politieke strategie: dat ontmenselijking vooraf gaat aan uitroeiing. Je slaat de vijand eerder dood als men je ervan overtuigd heeft dat het om ongedierte gaat. In ‘Metamaus’ is een omslag afgebeeld van het tijdschrift Collier’s uit 1941, waarop een Japanner rondvliegt in de gedaante van een vleermuis. Om de atoombom te kunnen gooien, zegt Spiegelman, moest de Japanner eerst worden ontmenselijkt. De stereotiepe afbeelding van de jood als rat past in dat schema, en in de antisemitische propaganda vond Spiegelman er talloze voorbeelden van. Maar hij realiseert zich ook dat hijzelf is opgegroeid met het ikoon Mickey Mouse, een zwart knaagdier met witte handschoentjes dat als blackface minstrel de neger vertegenwoordigt.
Er zitten in de diersymboliek van de populaire cultuur zoveel lagen en dubbele bodems dat het hoofdstuk ‘Waarom muizen?’ het spannendste in het hele boek is. Een flink deel ervan is gewijd aan Spiegelmans keuze om de Polen als varkens af te beelden: “Het maakte veel los.” De Poolse editie van ‘Maus’ werd er sterk door vertraagd en de tekenaar moest zich nadat hij een visum had aangevraagd bij de Poolse consul komen verantwoorden. “Hij wees erop dat Hitler de Polen Schweine noemde! En ik zei: Precies! En ons noemde hij ongedierte.”
‘Metamaus’ is overigens nog heel wat meer dan een papieren boek. Er zit ook een dvd in die een schat aan informatie bevat: foto’s, films, schetsen, notities, historische karikaturen, de oorspronkelijke Engelstalige tekst, interviews, een stamboom van de familie en meer. Een onuitputtelijke Spiegelmanologie. En het antwoord op alle vragen, hoopt Art.
‘Metamaus’, Art Spiegelman en Hillary Chute, Uitgeverij Oog&Blik/De Bezige Bij, ISBN 9789054923305, € 39,90, vertalingen Arend Jan van Oudheusden en Mat Schifferstein, 5 sterren.
Recente reacties