Amsteldijk 62: dit is het adres waar alles om draait in leven en werken van Melle. En wie is Melle? Nog niet zo lang geleden hoefde je dat niet te vragen. Melle Oldeboerrigter (1908-1976) was een beeldend kunstenaar, wereldberoemd in Amsterdam, die door velen een visionair werd genoemd, en door sommigen een surrealist. Op zijn doeken kwamen buitensporig veel vulva’s en fallussen voor en die zijn hem wat waardering betreft enigszins in de weg gaan zitten. Melles oeuvre is namelijk veel rijker dan die freudiaanse bezetenheid suggereert, en er zijn twee mannen die dit aan de wereld willen bewijzen: André Voskuyl en Wouter van Oorschot. Zij wonen samen aan de Amsteldijk 62 in de hoofdstad, in het huis waar Melle van 1938 tot eind 1944 woonde met zijn eerste vrouw Marth Bruijn, en waar hij later, toen hij was ingetrokken bij zijn tweede vrouw, het atelier aanhield. In het benedenhuis zijn geïnteresseerden vanaf 2 april welkom om onbekend werk van de meester te bewonderen. Schilderijen die zijn teruggevonden na een actieve speurtocht op veilingen en gesprekken met eigenaren. Melle was geen held in het bijhouden van zijn productie, al noteerde hij het een en ander in ‘een schriftje’.
De kunstenaar met wie Melle zich het meest verwant voelde, was Jheronimus Bosch en die verwantschap is zeker niet vergezocht. Zowel bij de een als de ander vliegen, lopen en zwemmen groteske wezens door psychedelische landschappen. Bij Melle zijn de composities aanvankelijk vrij conventioneel, maar later in zijn leven worden het steeds meer collages van symbolische objecten en fantasiedieren. Zijn palet is vóór de oorlog nog donker en ingehouden, daarna nemen de kleuren in felheid toe tot de doeken bont zijn als paradijsvogels. Tegen die tijd is ook het herenlid overal aanwezig, in slappe dan wel erecte toestand, terwijl opengespleten granaatappels en peulvruchten de vrouw vertegenwoordigen. Maar erotisch kun je het werk niet noemen, zegt André Voskuyl: “Het zijn alleen maar geslachtsdelen.” Voskuyl is IT-programmeur en werkt al jaren aan een website die Melles werk in kaart moet gaan brengen, ter vervanging van ‘het schriftje’ waarin de kunstenaar zijn olieverfschilderijen tot opusnummer 164 bijhield. Volgens Wouter van Oorschot, de partner van André en via vader Geert al levenslang vertrouwd met Melles werk, bestaat het hele oeuvre echter uit “275 schilderijen, 100 aquarellen en duizenden tekeningen”. Bijna al het werk is in Nederland, maar bij wie of waar is moeilijk te zeggen omdat Melle zijn werk links en rechts weggaf. Daarom behelst de nieuwe website Tranendal.nl, die op 1 april ook in het Duits, Engels en Frans volledig online gaat, onder meer de rubriek ‘Help schilderijen zoeken’, in de hoop dat er meer onbekende meesterwerken opduiken.
Er is wat voor te zeggen Melle de belangrijkste vertegenwoordiger van het surrealisme in Nederland te noemen, samen met de kunstschilder J.H. Moesman (1909-1988), maar hijzelf verzette zich tegen die typering. Hij noemde zich liever een ‘visionair schilder’, een ziener die droombeelden schiep. Naar aanleiding van de tentoonstelling ‘De Schepping van Melle’ in Arnhem, in 2008, omschreef kunstsocioloog en hoogleraar Bram Kempers hem als een ‘visionair realist in de wereld van de moderne kunst’. De criticus Kasper Niehaus schaarde hem al in 1944 (!) onder de schilders van het maatschappijkritische verisme, waartoe ook beroemdheden als George Grosz en Otto Dix behoorden. Melle was ook een fijnschilder, die met haardunne penselen de ijlste dingen kon neerzetten.
Aan de Amsteldijk 62 hangen nu dus tientallen werken, die soms zijn opgedoken na toevallige ontmoetingen. Van Oorschot vertelt: “Op de Uitmarkt verkochten we de Melle Map met 12 reproducties en 2 litho’s die in 1968 door mijn vader Geert van Oorschot was uitgegeven, gevriesdroogd wegens lichte waterschade, aangeboden voor een prikkie. Er komt een vrouw bij onze kraam die zegt: ‘dat werk ken ik, het hangt bij iemand in huis’. Ze gaat op onderzoek en driekwart jaar later blijkt dat een oudere meneer genaamd Frits Blanken twee schilderijen, acht aquarellen en dertien tekeningen van Melle bezat; ook hij woonde van 1939 tot circa 1943 in het bovenhuis aan de Amsteldijk 62.”
Via zijn ouders, die zowel met Melle als zijn eerste vrouw Marth bevriend waren, kwam Wouter al vroeg bij de kunstenaar en zijn vrouw over de vloer. Voor hem waren het “een soort pleegouders”. Voor Voskuyl was de band zelfs nog sterker. Hij kwam al sinds het begin van de jaren zestig frequent aan de Amsteldijk 62, raakte zeer bevriend met Melles eerste vrouw Marth en haar latere geliefde Clovis, die hem in ’89 voorstelden het benedenhuis van hen te kopen, om hen een vorm oudedagsvoorziening te bieden. Zij zagen André als “een aangenomen zoon”. In 2005 heeft deze adoptieve zoon ook al eens werk van Melle tentoongesteld, op welk adres laat zich raden. De huidige expositie toont vroeg werk dat sinds zijn ontstaan niet meer te zien geweest is en bewijst dat Melle ook mooi kon aquarelleren en inkttekeningen maakte die aan Chinese calligrafie doen denken. Een van de topstukken is ‘Gezicht Weesperzijde’. Het geeft een indruk van het uitzicht vanaf de Amsteldijk in 1944, toen het botenhuis van Roeivereniging De Amstel nog gebouwd moest worden. Op de voorgrond staat Marth, op de rug gezien, naast haar zit een orang oetan op de grond. Hij masturbeert: een echte Melle dus!
Inzet: Parades
“Onze grote trots”, zegt Wouter van Oorschot, “zijn wat wij de ‘Parades’ noemen, verzamelingen van veelvoorkomende elementen in Melles oeuvre. We hebben er 160 geteld en die met veel knippen en plakken thematisch gerangschikt. Daar is twee jaar aan gewerkt.” Wanneer de website op 1 april online gaat, kun je zoeken op rubrieken als: mensen in de verte, vogelkooien, gaslampen, krokodillen of fallussen met hoofddeksels (13 hits).
’40 gevonden werken van Melle’, Amsteldijk 62, Amsterdam. Openingstijden: zondag 2, 9 en 19 april, zaterdag 8 en 15 april, paasmaandag 17 april, van 15.00 tot 19.00 uur. Website: www.tranendal.nl/melle
Recente reacties