Jezus is niet altijd een lieverdje. Er komt een dag dat Hij de mensheid gaat verdelen in bokken en geiten, en de bokken zullen branden in de hel. Maar de geiten gaan naar de hemel, want zij hebben hem gekleed en gevoed, verzorgd en te drinken gegeven. Volgens het bijbelboek Matteüs zijn voor Hem zes menslievende werken verricht, door de geiten, waarna Paus Innocentius III er nog een zevende aan toevoegde: het begraven van de doden.
Sindsdien duiken in de kunstgeschiedenis regelmatig de zogeheten Zeven Werken van Barmhartigheid* op, bij hele groten zoals Caravaggio, maar ook Nanne Meulendijks (1985) heeft een eigen interpretatie.
In het Vincent Van Gogh Huis in het Brabantse dorp Zundert heeft ze een maand als artist-in-residence doorgebracht in een spartaans ogende cel, gelambrizeerd met ruwe houten planken, en in gezelschap van een langoorkonijn dat aan haar doeken knaagt. Die soberheid combineert goed met haar idealisme: “Naar mijn mening denkt de hedendaagse maatschappij vooral aan zichzelf. Met deze werken wil ik een spiegel voorhouden en aanzetten tot meer oog voor elkaar. Het is mijn bedoeling dat de beelden gezien worden, omdat ik werkelijk hoop een verandering teweeg te brengen.”
Een niet geringe ambitie, maar Meulendijks knippert niet met de ogen als je haar daarmee confronteert. “Het is geen ironie, ik hoop oprecht het verschil te kunnen maken. Ik maak me kwetsbaar door het zo te zeggen, maar ik ben gewoon een idealist.” Ze komt vast uit een religieus geïnspireerd gezin? “Nee, mijn ouders zijn wel eigenwijs en kritisch, maar niet echt politiek of kunstzinnig. Dat engagement komt uit mezelf, denk ik.”
Bril, ferme kaaklijn, zwarte jurk: Meulendijks staat haar mannetje, en dat was al zo op de Academie St. Joost in Den Bosch waar ze afstudeerde met het posterproject ‘De dictatuur van Dat hoort zo’, over etiquette en sociale dwang. Na een tijdje in de ouderenzorg te hebben gewerkt volgde een tweede poster-serie, getiteld ‘What to do with granny’: wat doen we met oma? Engagement, ook hier, en ergernis. Meulendijks maakt zich boos om misstanden en wil daar iets aan doen. Al vijf jaar lang liep ze rond met plannen voor de barmhartige serie. “Ik heb een lijst samengesteld van dingen waar ik wakker van lig of gefrustreerd over ben. Welke barmhartigheid hoort bij welke frustratie? Daar ben ik beelden bij gaan zoeken. In plakboeken en op internet heb ik die beelden verzameld en daar heb ik weer collages van gemaakt. Ik heb een reproducerende manier van werken, zeg maar, met duizend keer overtrekken, knippen en herschikken.” Het zoeken naar de ideale compositie resulteerde in ragfijne schetsen die de blauwdruk vormden voor de doeken die nu in Zundert hangen.
Van lijnen op een velletje papier naar acrylverf op een doek, dat is een hele stap als je bent opgeleid als illustrator. Het pad naar het succes was dan ook bezaaid met doornen, om het bijbels uit te drukken. “In 2009 had ik mijn grote crisis. Ik miste zelfvertrouwen. Ik wilde mezelf graag verbeteren maar dacht dat ik me met al die anderen toch nooit zou kunnen meten. Pas na het voltooien van ‘De wake’ dacht ik: ik ben er klaar voor.”
‘De wake’ is een vertelling van Ronald Giphart over een man die sterft en vanuit zijn kist meebeleeft hoe zijn vrienden een wake houden. Nanne Meulendijks maakte van dit verhaal een prachtige visualisering, die verscheen bij Uitgeverij Podium. Na het voltooien van deze meesterproef durfde ze zich op de barmhartigheden te storten. Ondanks haar idealisme: zonder een spoortje naïviteit. “De daad van barmhartigheid wordt wel in het werk verricht, maar ‘andersom’ geïnterpreteerd en gekoppeld aan een actueel thema.”
Om een voorbeeld te geven: op het doek over het huisvesten van vreemdelingen staan Thaise prostituées met tekstborden (‘Welcome all!’) tegen een hardrode achtergrond. In de wereld van mensenhandel en sekstoerisme krijgt het verzorgen van vreemdelingen een heel nieuwe betekenis. Het verzorgen van de zieken interpreteert Meulendijks met een glimlachende robot die een kopje thee brengt aan een bejaarde vrouw die uit het raam staart. We zien haar van achteren. Buiten is niets te zien. De roos op het theekopje is geknakt.
‘De doden begraven’ werd een schilderij met een interessante twist. “Nanne Meulendijks verwerkt vliegramp MH17 in 21e eeuwse Werken van Barmhartigheid in Zundert” kopte Omroepbrabant.nl op 24 juli. En inderdaad had ze het vliegtuig toegevoegd aan haar versie, die gaat over een brandende kernreactor van Fukushima. Daaronder, in de oceaan, drijven doden en tuimelt een beeld van Jezus naar de bodem. Maar inmiddels heeft Meulendijks het vliegtuig alweer weggeschilderd, want ze realiseerde zich dat ze te haastig had gereageerd. “Het is was niet subtiel en stijlvol genoeg.” Alleen een röntgenopname zal de MH17 kunnen terughalen.
Waar gaan de barmhartigheden na Zundert heen? “In Uden en Utrecht zijn musea voor religieuze kunst, dat zou een leuk begin zijn. Ik wil het liefst internationaal, natuurlijk. Ik wil dat het werk gezien wordt, want ik geloof dat mensen door het zien van beelden gedrag kunnen veranderen. De dingen beter willen maken, dat heb ik misschien toch wel van m’n ouders.”
*De zeven werken van barmhartigheid
De hongerigen spijzen
De dorstigen laven
De naakten kleden
De vreemdelingen herbergen
De zieken verzorgen
De gevangenen bezoeken
De doden begraven
Zes van de werken zijn gebaseerd op de woorden van Christus volgens het Evangelie van Matteüs: 25, 35-36. In 1207 voegde Paus Innocentius III (1198-1216) er een zevende werk aan toe: de doden begraven. Veel kunstenaars lieten zich door de serie inspireren, zoals de Meester van Alkmaar en de Meester van de Levensbron in Nederland en Caravaggio in Italië. Zelfs Willy Vandersteen hield zich ermee bezig. In het stripboek ‘De zeven snaren’ uit 1968 is het Lambik die de werken van barmhartigheid dunnetjes probeert over te doen. Met matig succes.
De zeven schilderijen van Nanne Meulendijks waren van 5 tot en met 31 augustus te bezichtigen in het Vincent van Gogh Huis aan de Markt in Zundert. Deze recensie stond op 6 augustus in de Volkskrant.
Recente reacties