De Russische maatschappij is een mallemolen, een narrenschip, een doolhof en een beerput. Zoveel valt op te maken uit de tentoonstelling ‘Daar komen de Russen’ in het Nederlands Stripmuseum te Groningen, waar cartoons zijn bijeengebracht die een grimmig beeld geven van het leven in Rusland onder Poetin en Medvedev, terwijl het onder Jeltsin al niet zo rooskleurig was.
Centraal in de Marten Toonder-zaal, waar de expositie is ondergebracht, hangt een beeldscherm waarop een animatiefilm van Oleg Koezovkov wordt afgespeeld, ‘Medhvedis and Puthead’, met de stuivertje wisselende premier en president in de rollen van überpubers Beavis en Buttthead. In meerdere van de tentoongestelde cartoons worden de politiek leiders belachelijk gemaakt, nog het mooist door Mikhail Serebrjakov met een tekening van de stoere Poetin die een veel kleinere Medvedev tot zijn eigen schouderhoogte optilt om aan te geven: wij zijn echt wel van dezelfde postuur! Ondanks deze satire opent de tentoonstelling met een bitter citaat van cartoonist Vjacheslav Poluchin: “Scherpe politieke cartoons zijn vervangen door een massa tandeloze stylisten”.
Samenstellers Marianne van Voorn, docent media aan de Kunstacademie Groningen en Polina Smid-Zayats, Russin van geboorte, benadrukken dat de toegenomen censuur onder Poetin de vrijheid van meningsuiting onder druk zet en dat het vooral aan internet te danken is dat er nog publicatiemogelijkheden zijn. ‘Daar komen de Russen’ is onderverdeeld in elf thema’s en één daarvan heet Repressie. Op het bijbehorende paneel hangt een tekening van Alexandr Zudin waarop een agent naast een bord vol gele Smiley’s de wacht houdt. Op straat lopen mannen die met hoeden en hoge kragen proberen hun eigen Smiley-hoofd te verbergen, en de boodschap is duidelijk: iedereen is actief op de sociale media en dus is iedereen verdacht. In Rusland is een wet aangenomen die censuur van het internet mogelijk moet gaan maken, al is het wachten nog op uitvoering ervan.
Een ander thema is Filosofische Cartoons: in de jaren tachtig, onder Brezjnev, bestond er enige vrijheid voor cartoonisten om kritiek te uiten, al bleef het verstandig om niet teveel op de persoon te spelen. En dus verschenen er prenten die de frustraties op een meer poëtische wijze tot uitdrukking brengen, zoals ‘Vleugels en een droom’ van Alexandr Sergeev die een tekening maakte van een sombere, donkere binnenhof waar een man zojuist twee engelenvleugels in de vuilnisbak heeft gedumpt.
De tentoonstelling bevat geen originele tekeningen, alles is op kunststof geprint. Dat is op zich niet erg, maar het is wel jammer dat de cartoons niet zijn gedateerd en dat er ook niet bij staat waar ze zijn gepubliceerd. Nu krijg je als bezoeker geen helder beeld van het belaagde medialandschap. Een gemiste kans is het ontbreken van Viktoria Lomasko, die zich als tekenaar opwerpt voor slachtoffers van het repressieve regime en onder meer het proces tegen de leden van Pussy Riot heeft gevolgd. In maart van dit jaar, toen zij deelnam aan de feministische tentoonstelling “International Women’s Day” in Moskou, werden haar tekeningen door de curatoren weggehaald. Te weinig kwaliteit, werd eerst gezegd. Later kwam de aap uit de mouw: elke vermelding van Pussy Riot wordt als gevaarlijk beschouwd.
‘Daar komen de Russen!’ is georganiseerd in het kader van de manifestatie ‘Noord Nederland Rusland 2013’ en is t/m 1 september te zien in het Nederlands Stripmuseum, Westerhaven 71, Groningen. Illustratie: Viktoria Lomasko. Dit artikel stond op 4 juli in de Volkskrant.
Recente reacties