De man die ooit een Gouden Beer won met de animatiefilm “Ik beweeg, dus ik besta”, is niet meer. Gerrit van Dijk (5 december 1938 – 4 december 2012) is gisteren overleden, een dag voor zijn 74ste verjaardag. Zijn familie schrijft: “Moedig bood hij weerstand aan de slopende ziekte, maar zelfs zijn enorme energie bleek onvoldoende om de dood te keren. Waarna hij op een bewonderenswaardige wijze de hem nog gegeven tijd heeft benut.”
Zwarte laarzen, zwarte broek, zwart colbert en zwarte hoed: in deze uitdossing liep Gerrit van Dijk, Nederlands meest gelauwerde animatiefilmer, elke dag door Haarlem, als hij tenminste niet elders op de wereld een festival bezocht. Samen met Cilia van Dijk, zijn energieke vrouw én producer. In 2005 wijdde het Filmmuseum in Amsterdam een uitgebreid retrospectief aan het werk van de Haarlemse kunstenaar en schreef toen: “De grootste tovenaar van de Nederlandse animatie is Gerrit van Dijk, wiens oeuvre je zonder overdrijving één lange gedaanteverwisseling kunt noemen. In ‘Pas à deux’ uit 1988 zijn het dansers die veranderen van Popeye naar Betty Boop naar Kuifje naar Charlie Chaplin naar Shirley Temple en verder. In ‘I Move So I Am’ uit 1997 is het Van Dijks eigen lichaam dat maar blijft veranderen. En in ‘The Last Words of Dutch Schultz’ uit 2003 zijn het wereldleiders en populaire helden die versmelten tot één zinderende, historische figuur.”
Gerrit van Dijk studeerde al jong aan de kunstacademie van Tilburg, al vond hij dat hij er niet veel geleerd had. Hij begon zijn carrièrre als schilder, maar stapte onmiddellijk over op de animatiefilm na het zien van Norman McLaren’s films. Conventionele animatie vond de eigenwijze Van Dijk niet interessant genoeg en dus ontwikkelde hij eigen technieken en stijlen, waarbij het schilderknstige altijd een rol bleef spelen. Voor films als ‘Pas A Deux’ gebruikte hij een vorm van rotoscopie waarbij hij filmbeelden op papier traceerde met behulp van een in zijn tekentafel ingebouwde filmprojector. Vel voor vel tekende hij zo een oeuvre bij elkaar vol ironische en soms bittere beeldcitaten over geschiedenis, commercie en entertainment, met als eeuwig leitmotiv: de zwarte oren van Mickey Mouse.
Afgelopen week promoveerde dr. Rudi de Vries op een proefschrift over de stripwereld. Hij brengt daarin de term singularity ter sprake, die inhoudt dat de persoonlijke inzet van één sleutelfiguur grote invloed ka hebben op een complete kunstvorm. Van Dijk was zo’n singulariteit: hij emancipeerde de animatiefilm in Nederland en stond aan de wieg van het Holland Animation Film Festival in Utrecht, van het Nederlands Instituut voor de Animatiefilm (NIAF) in Tilburg en van het distributiebedrijf Animated People in Haarlem. Zonder Van Dijk was de animatiewereld klein gebleven.
Van Dijk ontving voor zijn werk een Gouden Kalf (op het Nederlands Film Festival) en twee Gouden Beren (op het Filmfestival van Berlijn) en werd in 1998 geridderd in de Orde van de Nederlandse Leeuw.
Op 7 januari 2011 zette Gerrit een geanimeerde collage van eigen makelij op YouTube, over een man die wordt achtervolgd door agressieve reclamebeelden. Hij belandt in een labyrint van reclames waaruit hij ontsnapt om daarna in de reclamehemel terecht te komen. De titel van deze film uit 1971 luidt: ‘It’s Good in Heaven’.
Het NIAF heeft een dvd-box uitgebracht met alle korte animatiefilms van Gerrit van Dijk: ‘Animated Shorts 1971-2004’.
Een iets gewijzigde vorm van dit artikel is geplaatst op www.volkskrant.nl. Foto: Ron de Gruyl.
Recente reacties